Dil Bilgisi ve Öğretimi

Dil bilgisi; bir dili ses,şekil, kelime grubu, cümle ve anlam yapıları gibi çeşitli yönlerden inceleyip bunlarla ilgili kuralları tespit eden bir bilgi koludur.Dil bilgisi öğretimi ise bir dilin işleyiş kurallarının birtakım yöntem,teknik ve araçlar kullanılarak bireylerde kalıcı öğrenmeler meydana getirmek ve onların temel dil becerilerini geliştirmek amacıyla  öğretilmesi sürecidir.

İlköğretim Türkçe Dersi(6,7,8. sınıflar) Öğretim Programı'nda dil bilgisi konularının diğer dil becerileri ile ilişkilendirilmesi  gerektiği belirtilmektedir. Bu yönüyle temel dil becerilerini destekleyici nitelik taşımaktadır. Dil bilgisi öğretimine bu açıdan yaklaşıldığında ezberletilmeye çalışılan kurallar bütünü olmak yerine onları sezdirme yoluyla kavratmayı; okuma,yazma,konuşma ve dinleme şeklinde ayrılan anlama ve anlatma becerilerini  kazandırmayı amaçladığı söylenebilir.

Dil bilgisi, yalnız dil becerilerini kazandırmaya yönelik değildir; ayrıca aynı zamanda ana dil eğitiminin amaçlarından biridir.

Dil bilgisi denince hala bir dili doğru konuşmak ve yazmak için bilinmesi gereken kurallar bütünü akla gelmektedir.Bu kurallar bütününü ezberlemek zorunda bırakılan öğrencilerin eğer bunları yeterince öğrenemezlerse diğer beceri alanlarında da yetersiz kalacakları düşünülmektedir. Bu düşünceden dolayı konuşma ve yazmada görülen yanlışlıklar dil bilgisi öğretimindeki eksikliğe bağlanır.Dil becerilerinin gelişimi, dil kurallarının iyi derecede  bilinmesi ve uygulaması ile doğrudan alakalı olduğu için dil bilgisi kuralları diğer dil becerileriyle bütüncül bir şekilde öğretilmelidir.

Dil bilgisi kurallarının ve örneklerinin okuma/dinleme metinleri ile bağlantı kurularak öğretilmesi, öğrencinin gözünde edebiyat ve hayat ile bütünleşmiş bir dil yapısı algısını güçlendirecektir.

Dil Bilgisi Öğretiminde İzlenecek Yol

• Dil bilgisi dersinin çıkış noktası bir parça olacaksa bunu tercihen önce öğretmen kendisi okur, öğrenciler dinler. Anlatımla ilgili güçlükler hızla açıklanır, yazının ana fikri buldurulur.
• İşlenecek dil bilgisi konusu için en uygun örnek olarak bulunan cümle tahtaya yazılır.
• Uygun sorularla tahtaya yazılan cümledeki örnek, bunun kullanışı, cümledeki anlam özelliği buldurulur. Sezilen özellik kurala bağlatılır.
• Öğrenciler kendileri için yeni örnekler bulurlar.
• Ders kitabının konu ile ilgili bölümü okutulur.
• Zamanın yeterliliği ölçüsünde yeni alıştırmalar yapılır.

8. Sınıf Dil Bilgisi Amaç ve Kazanımları

• Fiilimsilerle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama

1.       Fiilimsiyle fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar.
2.       Fiilimsilerin işlevlerini ve kullanım özelliklerini kavrar.
3.       Fiilimsileri özelliklerine uygun biçimde kullanır.
4.       Cümlede fiilimsiye bağlı kelime veya kelime gruplarını bulur.

• Cümleyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama

1.       Cümlenin temel ögelerini ve özelliklerini kavrar.
2.       Cümlenin yardımcı ögelerini ve özelliklerini kavrar.
3.       Cümlede vurgulanmak istenen ifadeyi belirler.
4.       Cümledeki fiillerin çatı özelliklerini kavrar.
5.       İsim ve fiil cümlelerini, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.
6.       Kurallı ve devrik cümleleri anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.
7.       Cümlelerin yapı özelliklerini kavrar.
8.       Kalıplaşmış cümle yapılarının kuruluş ve kullanım özelliklerini kavrar.
9.       Cümlenin ifade ettiği anlam özelliklerini kavrar.
10.   Cümleler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar.
11.   Cümleye hakim olan duyguyu fark eder.

• Anlatım bozukluklarını belirleme ve düzeltme

1.       Cümlede anlattım bozukluğuna neden olan kullanımları belirler.
2.       Anlatım bozukluklarını düzeltir.

Ana Metinlerle Dil Bilgisi Kazanımlarının İlişkisi

Metinlerle verilen kazanımlar programda yer alan kazanımlar açısından eksiktir.Özellikle

cümle yapısı,çeşitleri üzerinde durulmamıştır. Etkinlikler incelendiğinde ana metinden bağımsız oldukları da gözlenmiştir.

Kitaptaki Etkinliklerin İncelenmesi

Etkinlikte fiilimsilerin fiil kökünden türedikleri ve kip-kişi eklerini almadıkları sezdirilmeye çalışılmıştır.

Soru kökünde netlik olmadığı için öğrencinin bunu ilk etapta yapılandırması zor olacaktır. Seçilen cümleler öğrencilerin gelişim seviyeleri göz önüne alındığında basit kalmıştır. Etkinlik için daha uzun ve öğrencilerin anlam dünyasını zenginleştirecek cümleler seçilmesi daha faydalı olacaktır.

Etkinlikte parçadan hareketle kelime türlerini isim,fiil,fiilimsi şeklinde ayırt edilmesi istenmiştir. Öğrenciye buldurma yolunu seçilmesi,işaretleme yapılmaması etkinliğin olumlu yanlarındandır. Özellikle fiil mi isim mi şeklinde öğrencilerin zihninde karmaşaya düşüren fiilimsilerin de ayrıştırılmasını sağlayıcı bir etkinliktir. Listelemenin bulut şeklince sunulması gereksiz olmuş. Öğrencilerin sekizinci sınıf olduğu göz ardı edilmiş. Gerçekçilik göz önünde tutulmalıydı.

   

Sıfatları,isimleri,zarfları sezdirmeye yönelik bir etkinliktir. Ancak öğretim programındaki amaç ve kazanımlara  baktığımızda bu konu 6. Sınıfa aittir. Cümleler oldukça basittir.6. sınıf düzeyinde kalmış bir etkinliktir. Bunun yerine 8. Sınıf konularından olan fiilimsilerle karşılaştırma istenerek hem konu kavratılıp hem de isim,sıfat,zarf konularının genel bir tekrarı sağlanmış olabilirdi.





















Metinde altı çizili fiilimsileri görevleri açısından sınıflandırılması istenmiştir. Ancak bu öğrencinin öğrenmelerini destekleyici olmaktan uzaktır. Bunun yerine metin içerisinde altı çizili verilmemeli öğrenciden bularak daha sonra sınıflandırması istenmelidir.İki aşamalı şekilde gerçekleştirilebilecek bir etkinlik haline geldiğinde konunun kavranma düzeyi de artacaktır.

Etkinlikte fiil ve fiilimsi eklerinin ayrıştırılması sezdirilmeye çalışmıştır. Yine bu etkinlikte de soru kökü açıklayıcı hale getirilerek altı çizili sunma yönteminden kaçınmak daha doğru olacaktır.Eklerin ismen dile getilmesi de istenerek öğrencilerin konuyu çok yönlü pekiştirmesi sağlanabilir.(Örneğin tanıdık yüz derken –dık eki isim-fiil ekidir, biz onları bir yaz akşamında tanıdık derken tanı-dı-k. –dı görülen geçmiş zaman eki, -k 1.çoğul şahıs ekidir,şeklinde)

Fiilimsilerin fiillerin dönüşümüyle elde edildiğinin sezdirilmeye çalışıldığı bir etkinliktir. Cümlelere kattığı anlatım özelliklerinin kavranması açısından oldukça faydalıdır. Eklerin verilmemesi ve hangi fiilimsi türüne dönüştürülmesi gerektiğinin söylenmemesi de öğrencilere yaratıcılıklarını ortaya koyma şansı sunmuştur.

Etkinlikte öğrencilerin fiilimsiler yardımıyla her adımda daha uzun cümleler kurması istenmektedir. Konunun kavranmasının yanı sıra öğrencilerin anlatım güçlerini geliştirici bir etkinliktir.

Aynı fiilden farklı fiilimsilerin hangi ekler yardımıyla türetileceğini sezdirmeye yönelik bir etkinliktir. Öğrencilerin kavradıkları konuyu uygulamaya koymaları açısından faydalı bir etkinliktir.

Etkinlikte özne-yüklem olarak cümlenin temel ögelerinin sezdirilmesi sağlanmıştır. Renkli kalemlerle çizdirmek istenmesi de görsel olarak konunun pekişmesini sağlar.

Şahıs eklerinin özneyle olan ilişkisinin sezdirilmesi amaçlanmıştır.

Cümleler sınıf seviyesine göre oldukça kısadır.

Daha karmaşık ve uzun cümleler üzerinden yapılması gereken bir etkinliktir.

Diyalog akışı içerisinde eksik bulunan ögelerin tamamlanması amaçlanmıştır. Çok tek düze bir etkinliktir. Bunun yerine tamamlanmış cümle örnekleri üzerinde ögelere ayırma çalışması yaptırılması daha yararlı olacaktır.

Çoktan seçmeli soru kalıpları TEOG için hazırlanan öğrenciler açısından gerekli ve faydalıdır. Sorularda ağırlıklı olarak fiilimsi üzerinde durulmuştur. Fiilimsi türleri de test mantığında kavratılmaya çalışılmıştır. Çeldiriciler çok zayıftır. Doğru yanıtlar bariz ortadır. Düşünmeye yönlendirici sorular oluşturulmamıştır. Bunun yerine cevapların birbirine yakın olduğu öğrencileri kafa yormaya sevk eden sorular konulmalıdır.

Nesnelerin belirtili ve belirtisiz şeklinde ikiye ayrıldığını kavratmaya yönelik bir etkinliktir. Cümle kalıpları kısadır. Öğrenciyi ezbere iten etkinliklerdendir.Sadece nesnenin bulunması öğreticilikten uzaktır. 7. Etkinlik ile birleştirilerek sunulması ve basamaklandırılması daha doğru olacaktır.

Nesne etkinliğinde olduğu gibi dolaylı tümleçler kavratılmaya çalışılmıştır. Yer tamlayıcısı kullanımı yerine terimsel ifadesi olan dolaylı tümleç kullanımı daha doğru olacaktır. Yine öğreticilikten ziyade ezbere iten bir etkinliktir.

Anlatım bozukluklarının cümlede oluşturduğu anlam katmanlarını sezdirmeyi amaçlamıştır. Anlatım bozukluklarının bulunarak yeniden düzenlenmesinin istenmesi konunun zihinde yapılanması açısından önemlidir.

Anlatım bozukluğunu buldurmaya ve düzeltmeye yönelik bir etkinlik. Tek düze ve yetersiz. Metin içerisinden bulunması istense daha zihni zorlayıcı olurdu.Bu da konunun kavranmasını kolaylaştırırdı.

Kapsayıcı nitelikte sorular seçilmiş. Hem fiilimsi hem cümle hem de anlatım bozukluğuyla ilgili test soruları mevcuttur.

Etkinlikte anlamlardan hareketle ögelerin bulunması istenmiştir. Ögelerin ismen de buldurulması öğreticilik açısından daha kalıcı olacaktır. Bu bir eksikliktir.

Yer tamlayıcı, zarf tamlayıcı da ifade olarak öğrencilerin kafasını karıştıracak niteliktedir. Etkinlikte bunların bulunması istenmektedir. Bu haliyle yetersiz bir etkinliktir. 

Etkinlik ögelerin ayrıştırılmasının kontrolünü sağlamaya yöneliktir. Öğrenmelerin kontrolünü sağlar.Cümleleri bütün olarak incelemeleri ve öge konusunun yerleşmesini sağlar. 

Cümlelerin ögelere ayrışmasına, bunu yaparken kelime gruplarının ayrışmayacağına dikkat çekilmiştir. Uygulama ve konunun pekiştirilmesi açısından faydalı bir etkinliktir.

Cümleleri ögelere ayırma ardından vurgulanan ögenin yerinin değiştirilmesi konunun kavranması ve öğrenmelerin kontrolü açısından yerinde bir etkinliktir.

Fiillerin çatı özelliği öznesine göre sezdirilmeye çalışılmıştır. Cümleler oldukça basit kaçmış. Nesnesine ve öznesine göre bir arada incelense bütüncül olarak konunun kavranmasını kolaylaştıracaktır.

Hem öge hem de çatı konusunu kapsayıcı sorular hazırlanmış. Ancak seviye gözetilmemiş.

Çatı konusunun nesnesine göre olan kısmının diyalog şeklinde sunulması konuyu kavramayı kolaylaştırmış. Anlaşılır ve yararlı bir etkinlik olmuş.

Yüklemlerin fiil köklü mü isim köklü mü olduğunun bulunmasını isteyen bir etkinliktir. 8. Sınıf seviyesine göre oldukça basit bir etkinliktir. Cümleler gereğinden kısadır bunun yerine daha uzun ve karmaşık cümlelerden aynı etkinlik oluşturabilir.

Cümle tamamlama etkinlikleri genel olarak öğrencilerin zihinsel faaliyet aşamasında sentez basamağına ulaşmasını sağlamıştır. Eşleştirme yöntemiyle cümlenin yapı olarak sınıflandırılması öğrencilerin kavramasını kolaylaştırmıştır.

Sorunun içinde tanımların hazır olarak verilmiş olması kolaycılığa kaçılmasına sebep olmuştur. Bunu yerine direkt cümle türü verilerek örnek istenilmesi öğrencinin öğrenmelerini kontrol etmek açısından daha faydalı olacaktır.

Herhangi bir yönlendirme olmaksızın (altını çizme vs.) farklı yapılarda cümlelerin istenilmesi anlaşıldığına dair ipucu vermesi bakımından önemlidir.

8. Sınıf öğrencileri Teog sınavına hazırlandıkları için dil bilgisi sorularının çoktan seçmeli bir şekilde tema sonlarında verilmesi oldukça faydalı olmuştur.

Anlatım bozukluğuyla ilgili faydalı bir etkinlik olmuş. Cümle içindeki anlatım bozukluğunu görmesi istenilen öğrenci bunun doğrusunu yazarak iyice pekiştirecektir. Bu etkinlik bir metin halinde verilip oradan da aynı şekilde buldurulabilirdi.

Deyim ve atasözlerinin öğrenilmesi açısından destekleyici bir etkinlik; ancak anlatım bozukluğu konusuyla cümlelerin ilişkisi olduğu söylenemez. 

Cümleler seviyeye genel olarak uygun. Anlatım bozukluğunun sebebi sorulmuş giderilmiş hali de yanında istenilebilirdi.

Cümleler 8. Sınıf öğrencileri için kısa görünüyor. Ama eşleştirme yöntemi faydalı olmuş. Öğrenciler hem anlatım bozukluklarını bir bütün halinde görüp hem de ayırt etme kısmında bildiklerini harekete geçirirler.

SONUÇ

Dil bilgisi etkinlikleri tüm kitap boyunca 8. sınıf öğrencilerinin seviyelerinin altında kalmıştır. Özellikle öğretim programında yer alan kazanımlar göz ardı edilerek belli başlı kazanımlar üzerinde yoğunlaşılmıştır. Etkinliklerde sezdirmenin aksine ezbercilik ön plandadır.Dil bilgisi öğrenciye kurallar yığını şeklinde ezberci anlayışla öğretilemez. Bunun yerine sezdirerek, öğrencilere kuralları keşfettirerek öğretmek daha kalıcı olacaktır.